Sun’iy intellekt — bu fantastika emas. Bu siz allaqachon yashayotgan haqiqat. U nafaqat Silikon vodiysida, balki telefoningizda, qo‘llab-quvvatlash chatlarida, “YouTube” tavsiyalarida, o‘zingiz har kuni foydalanadigan ilovalarda mavjud. Ertaga esa — ehtimol, o‘z startapingizda ham bo‘lishi mumkin.  

Agar siz endigina o‘z yo‘lingizni boshlayotgan va bozorni o‘rganayotgan  bo‘lsangiz, sun’iy intellektga e’tibor qaratish vaqti keldi. 2024-yilda AI bozori deyarli 280 milliard dollarga baholangan. Bu hali boshlanishi — yaqin yillarda yillik o‘sish sur’ati 36 foizni tashkil etishi kutilmoqda. “PwC” prognozlariga ko‘ra, 2030-yilga kelib sun’iy intellekt jahon iqtisodiyotiga 15,7 trillion dollar foyda keltiradi. Bu juda katta mablag‘. Ammo buning ortida nafaqat korporatsiyalar, balki startaplar ham turibdi. Yangi jamoalar. Yangi yechimlar. Balki bu sizning g‘oyangizdir.   

Keling, sun’iy intellektning qanday yo‘nalishlari mavjudligini va ularni iqtisodiyotning qaysi sohalarida qo‘llash mumkinligini tahlil qilaylik.

 

 

Nazariyaga chuqurroq kirish: Sun’iy intellektning qanday turlari mavjud

“Sun’iy intellekt” deganda, ko‘pincha hamma narsani: o‘ylash, o‘rganish, g‘oyalar o‘ylab topish va hatto inson bilan bahslasha oladigan aqlli mashina tasavvur qilinadi. Ammo aslida, bugungi kunda sun’iy intellekt — bu bitta aniq “aql” emas, balki asta-sekin rivojlanayotgan texnologiyalarning butun bir spektri. Asosiy darajada ular uch turga bo‘linadi:

1. Tor sun’iy intellekt — hozir ishlayotgani

Bu sun’iy intellektning eng keng tarqalgan va qo‘llaniladigan turi. U bitta aniq masalani yoki cheklangan masalalar to‘plamini hal qiladi. Buni u yaxshi bajaradi, lekin o‘z dasturidan tashqari hech narsa qila olmaydi.

Misollarni bilasiz:

• ovozli yordamchilar,
• qo‘llab-quvvatlash xizmatidagi chatbotlar,
• nutq yoki yuzni aniqlash tizimlari,
• “YouTube” yoki “Spotify” xizmatidagi tavsiya algoritmlari.

Nima uchun u “zaif” deb ataladi? Chunki u biz tushungan ma’nodagi tafakkurga ega emas. U kontekstni tushunmaydi, improvizatsiya qila olmaydi va berilgan algoritmdan tashqariga chiqa olmaydi. Ammo aynan tor sun’iy intellekt asosida bugun o‘n minglab mahsulotlar — mobil ilovalardan tortib sanoat tizimlarigacha yaratilmoqda.

2. Umumiy AI (AGI) — hammaning intilayotgani

Bu yanada yuqori darajadagi maqsad. Umumiy sun’iy intellekt har qanday intellektual masalalarni inson kabi yaxshi hal qila olishi kerak. Va bu uning har biriga dasturlashtirilgani uchun emas, balki u o‘zi o‘rganishi, xulosalar chiqarishi, bilimlarni bir sohadan boshqasiga o‘tkazishi tufaylidir.

Bunday AI quyidagilarni bajara oladi:

• o‘z tajribasidan o‘rganish;
• murakkab vaziyatlarni tahlil qilish;
• mavhum g‘oyalarni tushunish;
• aniq algoritmsiz harakat qilish.

Bugungi kunda AGI hali ham ishlab chiqish jarayonida. U real hayotda yo‘q, lekin bu yo‘nalishdagi tajribalar va tadqiqotlar dunyoning ko‘plab laboratoriyalarida olib borilmoqda.

3. Superintellekt — bizdan aqlliroq sun’iy intellekt

Bu hozircha fantastika darajasi, lekin jiddiy ilmiy mulohazalar ham mavjud. Superintellekt — bu tafakkurning barcha parametrlari: mantiq, intuitsiya, ijodkorlik, ma’lumotlarni qayta ishlash tezligi bo‘yicha insondan ustun bo‘lgan sun’iy intellektdir.

Agar shunday intellekt paydo bo‘lishini tasavvur qilsak, u quyidagilarni bajara oladi:

• inson hatto ifodalay olmaydigan vazifalarni hal qilish;
• yechimlarni bir zumda topish;
• murakkab tizimlarni bashorat qilish;
• butun bir tarmoqlar va hatto sivilizatsiyalarning rivojlanish yo‘nalishini o‘zgartirish.

Lekin hozircha bu nazariya. Bunga qanday erishishning na bir prototipi, na bir usuli bor. Superintellekt faqat kitoblar, kino va futuristik muhokamalarda mavjud. Shunga qaramay, uning imkoniyatlari jiddiy o‘rganilmoqda — chunki uning paydo bo‘lishining oqibatlari juda katta bo‘ladi. Kim biladi, balki aynan sizning startapingiz bir kun kelib insoniyatni sun’iy intellektning ushbu darajasiga yaqinlashtirishi mumkin.

 

 

Sun’iy intellekt mahsulotlari qanday ishlaydi

Chaq-bot ishga tushganda, sun’iy intellekt kod yozishni davom ettirganda yoki matn asosida rasm yaratganda — bularning barchasi bir nechta ilg‘or texnologiyalar uyg‘unligining natijasidir. Ayniqsa, “ChatGPT”, “Midjourney”, “DALLE”, “Suno” kabi mahsulotlar katta til modellari (LLM — Large Language Models) asosida qurilgan.

Ammo LLM — bu yagona sehrli tizim emas. Bu bir nechta kuchli texnologiyalarning uyg‘unlashuvidir, ularning har biri o‘z vazifasini bajaradi:

• Chuqur o‘rganish (Deep Learning) — sun’iy intellektga murakkab bog‘liqliklarni ko‘rish va kontekstni “tushunish” imkonini beradi;
• Tabiiy tilni qayta ishlash (NLP) — inson tilidagi matnni tahlil qilish va yaratishga yordam beradi;
• Generativ modellar (Gen AI) — yangi matnlar, tasvirlar, musiqa, videolar yoki hatto dasturiy kodlarni yaratadi.

Bularning barchasi nimaga asoslanganini tushunish uchun keling, zamonaviy sun’iy intellekt mahsulotlarining asosiy poydevorlarini ko‘rib chiqaylik:

Neyron tarmoqlari

Bu inson miyasining ishlashidan ilhomlangan texnologiya. Faqat neyronlar o‘rniga matematika va algoritmlar qo‘llaniladi. Bunday tarmoqlar o‘rganish, tasvirlarni tanib olish, nutqni tahlil qilish va hatto avtonom tizimlarni boshqarish qobiliyatiga ega. Ular “Instagram” filtrlaridan tortib “Tesla” avtopilotgacha bo‘lgan barcha tizimlarning asosini tashkil etadi.

Mashinali o‘rganish (ML)

Bu yerda sun’iy intellekt misollar orqali o‘rganadi. Tizim minglab o‘xshash vaziyatlarni ko‘rib, xulosa chiqaradi. Shuning uchun ML sanoatda keng qo‘llaniladi: uskunalarning buzilishini oldindan aytish, nosozliklarni aniqlash, qonuniyatlarni topish — bularning barchasi uning vazifasidir.

Chuqur o‘rganish (DL)

Bu mashinali o‘rganishning takomillashgan versiyasi. Chuqur neyron tarmoqlar ko‘p qatlamli bo‘lib, har bir qatlam ma’lumotlarni tobora murakkab darajada tahlil qiladi. Aynan DL tibbiyot, moliya, avtonom qurilmalar, ijodiy sanoat va boshqa ko‘plab sohalarda inqilobiy o‘zgarishlar olib keldi.

 

 

Sun’iy intellekt allaqachon natija berayotgan sohalar

Yuqorida sanab o‘tilgan texnologiyalar amaliy masalalarda quyidagicha namoyon bo‘ladi:

• NLP (tabiiy tilni qayta ishlash) — katta hajmdagi matnlar va ovozli ma’lumotlarni tahlil qilishga yordam beradi. Masalan, ijtimoiy tarmoqlardagi sharhlar orqali mahsulotning kamchiliklarini va uni qanday takomillashtirish mumkinligini tushunish mumkin.
• Kompyuter ko‘rish — tizimlarga “ko‘rish” imkonini beradi. Smartfonlardagi yuz tanish, obyektlarni aniqlash, tasvirlarga qarab kasalliklarni tashxislash, transportdagi avtopilot — bularning barchasi amalda qo‘llanilayotgan kompyuter ko‘rish misollaridir.
• Generativ sun’iy intellekt (Gen AI) — butunlay yangi kontent yaratadi: matnlar, rasmlar, videolar, musiqa, ovoz, dasturiy kod. Bu shunchaki nusxa ko‘chirish emas, balki ma’lumotlarni tahlil qilish asosida haqiqiy ijod mahsulidir.

 

 

1-rasm. Sun’iy intellekt texnologiyalari bozori

Endi sun’iy intellekt agentini tasavvur qiling

Sun’iy intellekt agenti yuqorida tavsiflangan barcha texnologiyalarning “aralashmasi”ga o‘xshaydi. U quyidagilarni bajara oladi:

• ko‘rish (kompyuter ko‘rish),
• tushunish va gapirish (NLP),
• o‘rganish (ML va DL),
• generatsiya qilish (GenAI),
• va harakat qilish (inson yoki boshqa tizimlar bilan o‘zaro ta’sir o‘tkazish).

Bunday agentlar real vaqt rejimida ishlashi, moslashishi, qaror qabul qilishi va maqsadlarga deyarli inson aralashuvisiz erishishi mumkin. Qat’iy belgilangan buyruqlarni bajaradigan an’anaviy RPA robotlaridan farqli o‘laroq, sun’iy intellekt agentlari o‘rganishi va o‘z xatti-harakatlarini o‘zgartirishi mumkin. Bu esa ularni ancha moslashuvchan va samarali qiladi.

 

Atrofimizdagi sun’iy intellekt

Ilgari qarorlar qo‘lda va sekin qabul qilingan bo‘lsa, bugungi kunda sun’iy intellekt tezroq, aniqroq va samaraliroq harakat qilishga yordam beradi. Aynan shu sababli uni amalda qo‘llashga qiziqish ortib bormoqda - ham yirik kompaniyalarda, ham startaplarni ishga tushirayotgan yosh jamoalarda.

Sun’iy intellekt qaysi sohalarda o‘zini samarali ko‘rsatdi:

Fintech

Banklar, fintech startaplari va investitsiya kompaniyalarida sun’iy intellekt katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlaydi, mijozlar xatti-harakatlarini tahlil qiladi va xavflarni kuzatib boradi. Uning yordamida quyidagilarni amalga oshirish mumkin:

• shaxsning kreditga layoqatliligini tezda baholash;
• shubhali tranzaksiyalarni aniqlash va firibgarlikning oldini olish;
• tahlillar asosida samarali investitsiya portfelini shakllantirish.

Tibbiyot va sog‘liqni saqlash

Sun’iy intellekt shifokorlarning o‘rnini bosmaydi, balki ularning imkoniyatlarini kengaytiradi. Zamonaviy AI tizimlari quyidagi vazifalarni bajarishga yordam beradi:

• kasalliklarni erta bosqichda aniqlash (masalan, tibbiy tasvirlar asosida);
• shaxsiylashtirilgan davolash usullarini tanlash;
• bemorlarning holatini real vaqt rejimida kuzatib borish;
• yangi dori vositalarini ishlab chiqish va sinov jarayonlarini tezlashtirish.

Elektron tijorat va chakana savdo

Agar siz onlayn xarid qilgan bo‘lsangiz, katta ehtimol bilan sun’iy intellekt sizga yordam bergan:

• tavsiya algoritmlari mahsulotlarni sizning didingizga mos ravishda tanlaydi;
• chat-botlar 24/7 masalalarni hal qiladi;
• tizimlar talabni prognoz qiladi va mahsulotni o‘z vaqtida olishingiz uchun omborni boshqaradi.

Logistika va transport

Bu sohada sun’iy intellekt quyidagilarni bajara oladi:

• maqbul yo‘nalishlarni belgilash;
• talabni hisobga olgan holda yetkazib berishni rejalashtirish;
• avtonom transport vositalari va dronlarni boshqarish.

Bu xarajatlarni kamaytiradi va yetkazib berishni tezroq hamda aniqroq qiladi.

Ta’lim

Sun’iy intellekt ta’lim jarayonini soddalashtiradi:

• o‘qitishning individual yo‘nalishlarini tanlaydi;
• test va imtihonlarni tekshirishga yordam beradi;
• o‘zlashtirishni tahlil qiladi va o‘quvchining zaif tomonlarini ko‘rsatib beradi;
• virtual repetitor va murabbiyga aylanadi.

Sanoat

Zavodlar va ishlab chiqarish korxonalari sun’iy intellektni faol joriy etmoqda, chunki u:

• biror narsa buzilishidan oldin uskunaning nosozligini bashorat qila oladi;
• mahsulot sifatini nazorat qiladi;
• konveyerlarda sun’iy intellekt robotlari yordamida murakkab vazifalarni bajaradi.
• Ko‘ngilochar sanoat

Sun’iy intellekt sizga nima yoqishini biladi va shuni taklif qiladi:

• musiqa, filmlar va ijtimoiy tarmoqlardagi kontentni tanlaydi;
• muqovalar, videolar, hatto hazillar yaratadi;
• bir zumda didingizga mos noyob kontent yaratadi.

 

 

Sun’iy intellekt startapingizni qanday boshlash mumkin

Sun’iy intellekt mahsulotini yaratmoqchi bo‘lsangiz, PhD darajasi yoki neyron tarmog‘ini noldan yozish shart emas. Qaysi muammoni hal qilayotganingizni aniq tushunish va ozgina qat’iyatlik kifoya.

Boshlash uchun qadamlar:

1. Haqiqiy muammoni toping

Biznes vakillari bilan suhbatlashing yoki atrofingizga e’tibor bering: nimani avtomatlashtirish mumkin, qayerda qo‘l mehnati haddan ziyod, qayerda aniqlik yoki tezlik yetishmaydi? Sun’iy intellekt katta hajmdagi ma’lumotlar va takrorlanuvchi jarayonlar mavjud bo‘lgan sohalarda samarali ishlaydi.

2. Bozorni o‘rganing

Bu muammoni kim hal qilayotganini ko‘ring. Raqobatchilarning zaif tomonlarini aniqlang. Nimani boshqacha, tezroq yoki arzonroq qila olishingizni o‘ylab ko‘ring.

3. Minimal hayotiy mahsulot (MVP) yarating

Tayyor API, ochiq modellar va “Hugging Face”, “OpenAI” yoki “Google Cloud” kabi platformalardan foydalanishingiz mumkin. Asosiysi, g‘oyani sinab ko‘rish va potensial foydalanuvchilardan fikr olish.

4. Investitsiya izlang

2025-yilda O‘zbekistonning 2 ta sun’iy intellekt startapi — “Datatruck” va “Unitlab” 950 ming dollar investitsiya jalb qilishga erishdi — bu hali boshlanishi.

O‘zbekistonda hozirda boshlang‘ich bosqichdagi startaplarni qo‘llab-quvvatlashga tayyor 10 ta venchur fondi faoliyat yuritmoqda. “IT Park Ventures” sun’iy intellekt va mashinali o‘rganish yo‘nalishlarini ustuvor deb hisoblaydi.

 

 

Sun’iy intellekt — yangi o‘sish nuqtasi. Va u siz uchun ochiq!

Bir paytlar raqamlashtirish ham tushunarsiz tuyulgan. Bugun esa ularsiz birorta ham biznes ishlamaydi. Sun’iy intellekt bilan ham xuddi shunday bo‘ladi — o‘tish jarayoni allaqachon boshlangan. Eng muhimi, hamma narsa “mukammal” bo‘lishini kutmaslik. Shunchaki boshlash kerak. G‘oyadan. prototipdan. API so‘rovlaridan. Foydalanuvchi bilan muloqotdan qilishdan.  

Agar yangiliklardan xabardor bo‘lishni, o‘z g‘oyalaringizni rivojlantirishni, hamfikrlar topishni va haqiqiy startap loyihalarida qatnashishni istasangiz — Startup Base platformasida ro‘yxatdan o‘ting. Bu siz uchun sun’iy intellekt va innovatsiyalar olamiga kirish nuqtasidir.