Ekotizimni moliyalashtirish va narxining meteorologik o‘sishi

O‘zbekiston ekotizimining shakllanish sur’atlari hayratlanarli. Rivojlanishning dastlabki bosqichlarida moliyalashtirish hajmi 2020-yildagi kamtarona 0,3 million dollardan 2024-yilda ta’sirchan 69,5 million dollarga, ya’ni 230 barobardan ko‘proqqa oshdi. Ushbu moliyaviy sakrash markazida 2024-yilda A seriyaning 52 million dollarlik raundini o‘tkazgan va 1,16 milliard dollarga baholangan Uzum fintech yakkashoxi turibdi. Ushbu voqea tufayli 2021-yilgi Global Startup Ecosystem Report hisobotida 1 million dollardan kam bo‘lgan ekotizimning umumiy qiymati 2025-yilgi nashrda 1,2 milliard dollardan oshdi, bu esa transformatsion sakrashdir.

Investitsiyalarning bunday ko‘payishi nafaqat yagona muvaffaqiyatni, balki tizimli siljishni ham aks ettiradi. 2025-yil holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda jami aktivlari 136 million dollardan ortiq bo‘lgan 12 dan ortiq faol venchur fondlari faoliyat yuritmoqda, bu besh yil ichida o‘n barobar ko‘pdir. Ushbu jamg‘armalar Fintech, EdTech, AI va Ecommerce kabi sohalarning o‘sishini rag‘batlantirishda muhim rol o‘ynadi.

"Hozir biz nafaqat o‘sishni, balki O‘zbekistonning global raqamli iqtisodiyotdagi rolini tizimli qayta ko‘rib chiqishni kuzatmoqdamiz," - deydi O‘zbekiston Respublikasi raqamli texnologiyalar vaziri Sherzod Shermatov. "Izchil islohotlar, xalqaro biznes uchun ochiqlik va hukumat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tufayli biz O‘zbekistonni jahon IT-sanoatining asosiy o‘yinchisi sifatida ishonch bilan joylashtirishimiz mumkin."

 

Iqtidorlarga boy, yosh va global tarmoqqa ulangan

Bunga O‘zbekistonning jo‘shqin va ko‘p tilli ishchi kuchi yordam bermoqda. Mamlakatda 21 million mehnatga layoqatli fuqarolar, yoshlarning o‘rtacha yoshi 29 yoshni tashkil etadi va har yili 125 ming talaba oliy ma’lumot oladi, shu jumladan 60 mingdan ortig‘i AKT va biznes xizmatlari sohasida. Ushbu kadrlar zaxirasi 210 ta universitet va Vebster universiteti, Amerika texnologiya universiteti, Arizona shtati universiteti, Amity va IT Park universiteti kabi 30 ta xalqaro ta’lim muassasalari bilan mustahkamlangan bo‘lib, ular global fikrlaydigan mutaxassislarning doimiy oqimini yaratadi.

Bundan tashqari, mamlakat til xilma-xilligi bilan ajralib turadi va strategik jihatdan xalqaro hamkorlikka yo‘naltirilgan: 90 dan ortiq mamlakatlar vizasiz yoki soddalashtirilgan kirish imkoniyatiga ega. O‘zbekistonning vaqt mintaqasi Osiyo, Yevropa va Shimoliy Amerika bilan qulay kesishadi, bu esa uning IT-xizmatlar ko‘rsatish joyi sifatidagi jozibadorligini oshiradi.

Xorijiy ta’sischilar va investorlar uchun magnit

O‘zbekistonning jozibadorligi uning iste’dodlari bilan cheklanib qolmaydi. Uning siyosiy va iqtisodiy landshafti mintaqa uchun kamdan-kam uchraydigan barqarorlik bilan ajralib turadi: mamlakat Markaziy Osiyoda siyosiy barqarorlik bo‘yicha birinchi o‘rinni egallaydi va butun dunyo bo‘ylab yashash uchun eng xavfsiz 10 ta joy ro‘yxatiga kiradi. 2017-yildan buyon mamlakat iqtisodiyoti 46 foizga o‘sdi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar esa uch barobarga ko‘payib, 2024-yilda 11,9 milliard dollarga yetadi.

"O‘zbekistonni tanlagan startaplar nafaqat bozorga kirish imkoniyatiga, balki turtkiga ham ega bo‘ladi. Yevropa, Osiyo va Yaqin Sharq chorrahasida joylashgan holda, biz ularga global miqyosda kengayish uchun zarur bo‘lgan vositalar, kapital va tartibga solish erkinligini taqdim etamiz, - deydi IT Park Uzbekistan bosh direktori Abdulahad Qo‘chqorov.

Bu maqsadga muassislar uchun qulay bo‘lgan me’yoriy-huquqiy baza yordam beradi. Biznesni ro‘yxatdan o‘tkazish, ofis ochish, IT Park’ga a’zo bo‘lish va iqtidorli xodimlarni jalb qilish 6-8 hafta ichida yakunlanishi mumkin. O‘zbekistonning saxiy soliq imtiyozlari tufayli biznes yuritish xarajatlari yanada kamayadi: IT Park ishtirokchilari 2040-yilgacha korporativ va shaxsiy daromad solig‘i, QQS, mol-mulk solig‘i, yer solig‘i va bojxona to‘lovlaridan to‘liq ozod qilingan. Ushbu imtiyozlar mahalliy va xalqaro startaplar uchun mintaqadagi eng jozibador soliq muhitlaridan birini yaratadi.

Bundan tashqari, IT Park Uzbekistan "Zero Risk" dasturini amalga oshirmoqda, uning doirasida bozorga kiruvchi xorijiy kompaniyalarga 12 oygacha bepul ofis binolari, bepul texnik jihozlar va operatsion xarajatlarni kamaytirish uchun ish haqi kompensatsiyasi taqdim etiladi.

O‘zbekiston o‘z startaplarini jahon miqyosida faol namoyish etmoqda. AQSH, Germaniya, Saudiya Arabistoni, Janubiy Koreya va Yaponiyadagi xalqaro ofislar tarmog‘i orqali IT Park Uzbekistan mahalliy va xorijiy ta’sischilar uchun strategik start maydonchalarini yaratdi. Ushbu ofislar bozorga kirishni rag‘batlantiradi, autsorsing imkoniyatlarini targ‘ib qiladi va startaplarga transchegaraviy hamkorlik aloqalarini o‘rnatishga yordam beradi. 2024-yildan buyon 90 dan ortiq hududiy startaplar xalqaro ko‘rgazma va tanlov forumlarida qatnashib, hayotiy muhim ma’lumotlar, biznesni rivojlantirish imkoniyatlari va xalqaro investorlar tarmoqlariga kirish imkoniyatiga ega bo‘ldi.

Dadil siyosat: O‘zbekistonning venchur kapital yetakchiligiga qonuniy sakrashi

Startaplar muvaffaqiyatini rivojlantirishga sodiqlik doirasida O‘zbekiston "Digital Startup" dasturi doirasida 1+1 moliyalashtirish mexanizmini joriy etdi, unga ko‘ra davlat xorijiy venchur kapitalini jalb qilgan startaplar uchun 100 000 AQSH dollarigacha bo‘lgan xorijiy venchur investitsiyalarini qoplaydi, dunyoning eng yaxshi akseleratorlarida ishtirok etganlik uchun kompensatsiya taqdim etadi, shuningdek, mentorlik va o‘qitish uchun subsidiyalar va 23 500 AQSH dollarigacha (300 million so‘m) garovsiz kreditlar taklif qiladi. Ushbu ikki baravar ko‘payish mexanizmi nafaqat dastlabki bosqichlarda kapitalning mavjudligini oshiradi, balki investorlar uchun barqarorlikning kuchli signali bo‘lib, startaplarga ishonchli kengayish uchun moliyaviy maydonni ta’minlaydi.

2024-yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Startaplar va venchur moliyalashtirish ekotizimini yanada rivojlantirish to‘g‘risida"gi farmoni O‘zbekiston innovatsion iqtisodiyotida yangi davrning qonuniy asosini yaratdi. Farmon nafaqat Raqamli startaplar dasturini rasmiylashtirdi, balki mamlakatda startaplar va venchur kapitalini rivojlantirishni jadallashtirish uchun ekotizimni boshqarishning ishonchli tizimini, moliyaviy mexanizmlarni va institutsional vakolatlarni yaratdi.

Asosiy chora-tadbirlar qatorida farmon bilan davlat ulushiga ega banklarga (davlat mulkining ≥50 foizi bo‘lgan) venchur fondlari va startap-studiyalarni tashkil etish, startaplarga ko‘chmas mulk va texnik infratuzilmani subsidiyalangan stavkalarda ijaraga berish, shuningdek, startaplardan yiliga 39 200 dollargacha (500 mln so‘m) bo‘lgan raqamli mahsulotlar va xizmatlarni sotib olishga ruxsat beriladi - bunda startaplar buyurtmachi tashkilot kapitalida kamida 5 foiz ulush ajratishi shart.

2024-yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Startaplar va venchur moliyalashtirish ekotizimini yanada rivojlantirish to‘g‘risida"gi farmoni O‘zbekiston innovatsion iqtisodiyotida yangi davrning qonuniy asosini yaratdi. Farmon nafaqat Raqamli startaplar dasturini rasmiylashtirdi, balki mamlakatda startaplar va venchur kapitalini rivojlantirishni jadallashtirish uchun ekotizimni boshqarishning ishonchli tizimini, moliyaviy mexanizmlarni va institutsional vakolatlarni yaratdi.

Asosiy chora-tadbirlar qatorida farmon bilan davlat ulushiga ega banklarga (davlat mulkining ≥50 foizi bo‘lgan) venchur fondlari va startap-studiyalarni tashkil etish, startaplarga ko‘chmas mulk va texnik infratuzilmani subsidiyalangan stavkalarda ijaraga berish, shuningdek, startaplardan yiliga 39 200 dollargacha (500 mln so‘m) bo‘lgan raqamli mahsulotlar va xizmatlarni sotib olishga ruxsat beriladi - bunda startaplar buyurtmachi tashkilot kapitalida kamida 5 foiz ulush ajratishi shart.

Butun dasturni nazorat qilish va muvofiqlashtirish Raqamli texnologiyalar vaziri boshchiligidagi Muvofiqlashtiruvchi kengashga yuklatilgan bo‘lib, u har chorakda 2024-2026-yillarga mo‘ljallangan ekotizim yo‘l xaritasi doirasida amalga oshirilishini monitoring qilish, inkubatorlar faoliyati samaradorligini baholash va strategiyani tuzatish uchun yig‘iladi. Bosh vazirga umumiy nazorat mas’uliyati yuklatilgan, bu esa O‘zbekistonda startaplarning kelajagiga siyosiy sodiqlikning eng yuqori darajasini ko‘rsatadi.

Ushbu qaror nafaqat moliyaviy va tarkibiy qo‘llab-quvvatlashni institutsionalizatsiya qiladi, balki O‘zbekistonni mahalliy tadbirkorlar va xalqaro manfaatdor tomonlar uchun jozibador qilib, startaplar va venchur kapitalni tashkil etish siyosatini ishlab chiqishda mintaqaviy yetakchi sifatida samarali joylashtiradi.

Global qamrovli kelajak ekotizimi

O‘zbekiston o‘z taraqqiyotini davom ettirar ekan, sentyabr oyida bo‘lib o‘tadigan ICT Week Uzbekistan va iyul oyida bo‘lib o‘tadigan GBS Forum kabi bo‘lajak tadbirlar mamlakatni fikr yetakchisi va innovatsiyalarning mintaqaviy tashkilotchisi sifatida namoyon etadi. Ushbu platformalar butun Markaziy Osiyo va undan tashqaridagi venchur fondlari va B2B aloqalarini jalb qilishga qaratilgan.

O‘zbekiston jadal sur’atlar bilan texnologik innovatsiyalar markaziga aylanib bormoqda va 2024-yilda butun mamlakat bo‘ylab rekord darajadagi tadbirlar va tanlovlar o‘tkazildi. Yil davomida startaplarga yo‘naltirilgan 50 dan ortiq tashabbuslar, jumladan, xakatonlar, akseleratsiya va inkubatsiya dasturlari ishga tushirildi, IT Park delegatsiyasi esa 40 ta xalqaro tadbirda mamlakat salohiyatini namoyish etdi. Prezident Tech Award - bu yosh iste’dodlarning imkoniyatlarini kengaytirish va jahon miqyosida raqobatbardosh raqamli yechimlarni ishlab chiqishni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan 1 million dollarlik katta mukofot jamg‘armasiga ega milliy tanlov.

Iqtisodiy barqarorlik, keng ko‘lamli iste’dod, hukumatning dadil qarashlari va global ambitsiyalarning tengsiz uyg‘unligi tufayli O‘zbekiston endi shunchaki porlayotgan yulduz emas - u tezda dunyodagi navbatdagi buyuk marrani zabt etishga intilayotgan startaplar, investorlar va innovatorlar uchun jozibador markazga aylanmoqda.